آبزی‌پروری ترکیه سال دیگری را با رشد سپری کرد (بخش اول)
رشد آبزی‌پروری ترکیه
طبق داده‌های مؤسسه آمار ترکیه در مقایسه با ۲۰۱۹، تولید آبزی‌پروری ترکیه در ۲۰۲۰ با رشد ۱۳% تا ۴۲۱ هزار تن افزایش یافت.
از سمت چپ ماهیر کانیلماز رئیس مدیریت منابع شیلات و ساختار، گلسر فیدانسی دپارتمان آبزی‌پروری، مصطفی آتوق اتالای مدیرعامل اداره کل شیلات و آبزی پروری، تورگای تورکیلماز معاون اداره کل شیلات و آبزی پروری، تانجو اوزدمیردن رئیس دپارتمان آبزی‌پروری
آبزی‌پروری در خشکی غالبا به پرورش آزادماهیان و عمدتا قزل‌آلا رنگین‌کمان اختصاص دارد و این گونه ۳۰% کل تولید ماهیان پرورشی (هم در دریا و هم خشکی) را تشکیل می‌دهد. آبزی‌پروری دریایی اساسا سی‌بس (۳۵%) و سی‌بریم (۲۶%) را شامل می‌شود. در ۲۰۲۰ افزایش انبوهی (۹۰%) در تولید قزل‌آلا رنگین‌کمان که در دریا پرورش یافته مشاهده شد و حجم تولید به بیش از ۱۸,۰۰۰ تن بالغ گشت. در ۲۰۲۰، این سه گونه با هم (قزل‌آلا رنگین‌کمان، سی‌بس، سی‌بریم) ۹۶% تولید ماهی پرورشی ترکیه را تشکیل دادند. این تصویر از دهه ۸۰ که تولید ماهی پرورشی برای اولین بار وارد آمار دولتی شد، تغییر چندانی نداشته است.
تولید ماهی پرورشی دریایی دو برابر ماهی آب شیرین است
در نیمه دوم دهه ۸۰ تولید ماهی پرورشی دریایی از تولید آب شیرین سبقت گرفت. امروزه به دلیل توسعه تکنولوژی‌های خوراک و قفس و فشارهای دولت برای استقرار قفس‌های دریایی در فاصله دور از ساحل تولید دریایی بیش از دو برابر افزایش یافته است. در فاصله دور از ساحل مزرعه‌داران با سایر فعالیت‌های نزدیک به ساحل درگیر نمی‌شوند و فضای بیشتری برای توسعه در اختیار دارند.
آبزی‌پروری در خشکی نسبت به پرورش در دریا پراکندگی بیشتری دارد. طبق گفته‌های آلتوق آتالای و آوردم مالتاس در یک مقاله در نشریه آبزی‌پروری دریایی ترکیه، ۴۳۰ شرکت تولیدکننده ماهی در دریا وجود دارد و در مقابل تعداد شرکت‌هایی که در خشکی فعالیت دارند به ۱۷۰۰ واحد می‌رسد.
سی‌بس و سی‌بریم بومی مدیترانه هستند و شرکت‌ها در ترکیه (و سایر کشورهای حوزه مدیترانه) موانعی که در دهه ۸۰ وجود داشت را رفع کردند. پرورش این دو گونه به طور جدی در این دهه آغاز شد. با آگاهی از زیست‌شناسی ماهی، توسعه پروتکل‌های خوراک‌دهی و تأسیس هچری‌ها با ماهی مولد برای تولید تخم و لارو شانه به شانه با تکامل تکنولوژی‌های پرورش ماهی پیش می‌روند و در توسعه مستمر تولید در سه دهه و نیم گذشته سهیم بودند.
در ۲۰۲۱ شرکت‌های ترکیه‌ای ۵۵۰ میلیون قطعه ماهی نورس را در قفس رها کردند و انتظار دارند سال بعد تعداد آنها به ۶۰۰ میلیون برسد. حداقل یکی از این شرکت‌ها بخشی از تولید هچری خود را صادر می‌کند. قفس‌های سی‌بس و سی‌بریم در دریای اژه و مدیترانه یافت می‌شوند، در حالیکه قزل‌آلا رنگین‌کمان در دریای سیاه رشد می‌کند. قفس‌ها با ۳۰ متر عمق حداقل در فاصله ۱,۱۰۰ متری از ساحل قرار دارند.
این مقررات در سال ۲۰۰۷ وضع شد و به دلیل هزینه اضافی نارضایتی در این صنعت ایجاد کرد. اما در عین حال به رشد دانش و تخصص ساخت قفس برای دور از ساحل، تکنولوژی مهار قفس‌ها و سایر زیرساخت‌ها منتهی شد و ترکیه حالا صادرکننده این تکنولوژی به سایر کشورهای منطقه است.
تولید استخرهای خاکی قربانی تعویض آب می‌شوند
برای گونه‌های سی‌بس و سی‌بریم، ماهی مولد یا در هچری‌ها پرورش می‌یابند و یا از حیات وحش جمع‌آوری می‌شوند. تخم‌ریزی با استفاده از روش نور-گرمایی (فوتوترمال) القاء می‌شود. تخم‌ها جمع‌آوری شده و ماهیان پس از بیرون آمدن از تخم در سیستم‌های مداربسته با جلبک در آب رشد می‌کنند. لاروها با روتیفر و آرتمیا تغذیه می‌شوند. گاهی در خصوص س‌بس، تنها از آرتمیا استفاده می‌کنند. در مرحله تعویض غذا، ماهیان هم خوراک با ذرات کوچک و هم غذای زنده دریافت می‌کنند.
بعد از این مرحله، ماهیان نورس به واحد‌های پرواری در هچری منتقل می‌شود. در آنجا تا رسیدن به وزن ۵-۷ گرمی با خوراک‌های اکسترود شده تغذیه می‌شوند. بعد از هچری آنها وارد قفس‌های دریایی یا استخرهای خاکی می‌شوند و تا سایز بازار رشد می‌کنند. بسته به وزن نهایی، وزن ماهیان نورس هنگام ورود به قفس، زمانی که وارد می‌شوند و موقعیت جغرافیایی شمال و یا جنوب دریای اژه یا مدیترانه دوره پرورش آنها ممکن است تا ۲۰ ماه طول بکشد.
استخرهای خاکی که برای پرورش سی‌بس و سی‌بریم استفاده می‌شوند در امتداد ساحل جنوبی دریای اژه قرار گرفته‌اند. آب این استخرها از زیر زمین پمپ می‌شود و در تمام سال دمای آن ثابت است. تولید از استخرهای خاکی غالبا توسط شرکت‌های خانوادگی معمولا با ۳۰-۵۰ تن محصول اداره می‌شود. ارزش این محصول بالاتر از ماهی پرورش یافته در قفس است، چرا که به لحاظ ظاهر، مزه و بافت به ماهی وحشی نزدیک‌تر است و به قیمت محصول ممتاز مبادله می‌شود.
اما به گفته عثمان ازدن و همکارانش، حجم این تولید بسیار کمتر از محصول تولید شده در قفس‌های دریایی است و احتمالا در چند سال اخیر کاهش یافته است. ۱۵۰ تولیدکننده به دلیل افزایش هزینه‌های دلاری فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. در مرحله پرواری ماهی معمولا به سایز ۴۰۰-۶۰۰ گرمی می‌رسد، هرچند اغلب بخش کوچکی از تولید تا ۱,۰۰۰ گرم یا بالاتر رشد می‌کنند.
ماهی تولید شده در قفس تقریبا به طور کامل راهی بازارهای خارجی اساسا EU و همچنین US، آسیا و خاورمیانه می‌شود. محصول به شکل تازه یا منجمد، کامل، شکم‌خالی یا فیله صادر می‌شود. برخی شرکت‌ها تجربه تولید محصولات با ارزش افزوده مانند غذاهای آماده تازه یا منجمد یا محصول آماده برای پخت را نیز دارند. تمرکز روی بازارهای صادرات در سال‌های اخیر مانع از آن شد که این شرکت‌ها از کاهش ارزش لیر آسیب ببینند.
قیمت مواد اولیه دلاری برحسب لیر جهش تندی را تجربه کرده است. شرکت‌های کوچک که ماهی را در استخرهای خاکی تولید می‌کنند، محصول خود را به بازار داخل عرضه کرده و لیر ترک دریافت می‌کنند، در حالیکه هزینه‌ها و اساسا خوراک به دلار است. این تناقض باعث شده بسیاری از آنها از فعالیت دست بکشند.
تولید گونه‌های دیگر به طور کلی موفق نبود
در حالیکه تولید سی‌بس و سی‌بریم از اواسط دهه ۸۰ آغاز شد و از آن پس در سطح وسیعی به یک صنعت موفق تبدیل شد، تلاش برای ایجاد تنوع در تولید با شکست مواجه شد. روی بسیاری از گونه‌ها تحقیقات به اجرا درآمده است از جمله دنتکس معمولی (Common dentex)، شانک سرخ (red porgy)، سی‌بریم خال‌آبی، shi drum، سی‌بریم پوزه‌دار، سی‌بریم سفید، سپرماهی، میش‌ماهی و تون.
اما طبق آمار و ارقام مؤسسه آمار ترکیه، به غیر از دو گونه آخر، تولید تجاری سایر گونه‌ها در ۲۰۱۹، ۲۲۱ تن و در ۲۰۲۰، ۲۷ تن بود. دلایل مختلفی برای عدم موفقیت آن وجود دارد از مشکلات فنی پرورش ماهی گرفته تا عدم استقبال بازار ازین گونه‌ها. احسان بوزان نائب رئیس شرکت کیلیچ، بزرگ‌ترین تولیدکننده ماهی پرورشی در ترکیه می‌گوید، شرکت او تلاش کرد تون بلوفین را از مرحله تخم پرورش دهد و موفق شد ماهی را تا وزن ۱۰ kg برساند و اما ماهیان بعد از این مرحله تلف می‌شدند.
شرکت در نهایت این پروژه را کنار گذاشت، چون بسیار پر هزینه بود. نوزاد تون را با نوزاد سی‌بس و سی‌بریم تغذیه می‌کردند و این روش با پیشرفتی که مشاهده می‌شد پایدار نبود. پروژه دیگر پرورش عنبرماهی بود؛ شرکت بعد از پنج یا شش سال این پروژه را نیز متوقف کرد. زیرا پرورش تخم‌ها تا مرحله ماهی نورس که زنده بماند غیرممکن بود. کفشک زیتونی (Olive flounder) گونه دیگریست که کیلیچ آن را تولید می‌کند، اما حجم‌های آن بسیار کوچک است و احتمال دارد سال آینده کنار گذشته شود تا واحد آن برای پرورش سی‌بس و سی‌بریم نورس انطباق یابد.
احسان بوزان، نایب رئیس کیلیچ سیفود
از سوی دیگر، تولید میش‌ماهی ترکیه با ۱۲۰% افزایش تقریبا به ۷,۵۰۰ تن رسید و تولید تون که از حیات وحش گرفته شده و به مدت شش ماه پروار شد با ۸۶% افزایش به ۴,۳۰۰ تن رسید. حتی گونه‌هایی که تولید موفق داشتند مانند میش‌ماهی چند سال طول می‌کشد تا تولید آنها به سطح قابل قبول برسد. چالشی که برای میش‌ماهی وجود داشت، ناشناخته بودن آن در بین مصرف‌کنندگان بود، پس باید بازاری برای آن ایجاد می‌شد.
گونه‌ای که در طی سال‌ها خوش درخشید قزل‌آلا رنگین‌کمان است که ابتدا در خشکی پرورش می‌یابد و بعد برای رشد نهایی وارد قفس‌های مستقر در دریای سیاه می‌شود. شرکت‌ها هنگام پرورش ماهی از استراتژی‌های مختلفی استفاده می‌کنند. برخی، ماهی را قبل از انتقال به قفس در سد یا دریاچه یا دریای سیاه، تا وزن ۲۰۰-۶۰۰ گرمی پرورش می‌دهند.
سایرین، ماهی را تا وزن ۵۰۰-۱,۰۰۰ گرمی در سد نگهداشته و بعد آن را به دریای سیاه منتقل می‌کنند. آنجا ماهی تا وزن ۴-۵ kg و یا حتی ۵-۶ kg بزرگ می‌شود. ماهیان در اکتبر وارد دریا می‌شوند و به مدت شش الی نه ماه آنجا می‌مانند. در جولای آب دریای سیاه شروع به گرم شدن می‌کند پس تمام ماهیان باید برداشت شوند.
این محصول مورد علاقه بازارهای ژاپن و روسیه است و موفقیت در پرورش این محصول تولیدکنندگان را تشویق می‌کند در تأسیسات فرآوری سرمایه‌گذاری کنند. یعنی بخشی که ماهی می‌تواند برای صادرات به EU به محصولی با ارزش افزوده مانند فیله، استیک، پورشن و حتی ماهی دودی تبدیل شود.
جهت مطالعه بخش دوم مقاله در وبسایت بتا بر روی لینک زیر کلیک نمایید
