تازه‌ها

مقدمه

از گذشته های دور پرورش آبزیان در بسیاری از کشورها رایج بوده است با این حال به منظور افزایش حجم تولیدات آبزی پروری و استفاده بهینه از منابع آبی به روش های نوین نظیر بکارگیری هورمون های موثر در تولید مثل نیاز می باشد.

مهمترین مشکلات موجود در توسعه آبزی پروری عبارتند از:

1. کنترل فرایند تکثیر در شرایط مصنوعی
2. غیر قابل پیش بینی و نامطمئن بودن جمع آوری تخمها در طول فصل تخمریزی از طبیعت

برای رفع این مشکلات و تنگناها :

1.  دستکاری پارامترهای زیست محیطی مثل دما، شوری، حجم و عمق تانک
2.  تیمار هورمونی یا هورمون تراپی استفاده از هیپوفیز (GtH) و (GnRHa)

مشکلات موجود در فرآیند تکثیر ماهیان پرورشی

این مشکلات می تواند ناشی از استرس وارد شده به آبزیان در شرایط نگهداری و فراهم نبودن شرایط طبیعی مناسب باشد. البته در محیط های  پرورشی با تولید نسل های زیاد تا حدودی از این اختلالات کاسته شده است. مثلا ماهی شانک سرطلایی که از اوایل دهه ۱۹۷۰ پرورش آن صورت گرفت ابتدا پاسخ کمی به هورمون نشان می داد ولی با تولید نسل های زیاد وابستگی به آنها کم شده است.

ماهیان ماده:

۱- ویتلوژنزیز یا زرده سازی:

اولین و جدی ترین مشکل قرار نگرفتن جنس ماده در معرض ویتلوژنزیز است. مثل مارماهی (Anguilla anguilla)

۲- قرار نگرفتن تخم ها در مرحله نهایی رسیدگی جنس (FOM ,Final Oocyte Maturation):

در این ماهیان مرحله ویتلوژنز انجام می شود ولی به مرحله FOM و Ovulation وارد نمی شوند و رایج ترین مشکل تکثیر در ماهیان مولد ماده را شامل می شود. اکثر ماهیان پرورشی این مشکل را دارا هستند.

۳- عدم تخمریزی:

ماهیان مراحل ویتلوژنزیز ، FOM و اوولاسیون را بطور طبیعی سپری می کنند ولی تخم ها رهاسازی نمی شوند. در آزاد ماهیان تخم ها در حفره شکمی نگهداری شده و چند ماه بعد بازجذب می شوند. در بعضی از ماهیان دریایی مثل Striped Bass  چند ساعت یا چند روز بعد از اوولاسیون رهاسازی تخم انجام می شوند که با فشار دادن به ناحیه شکمی این کار صورت می گیرد.

۴- پدیده فوق رسیدگی (Overripe):

در آزاد ماهیان در دمای پائین، تخم ها حداقل یک هفته در حفره شکمی نگهداری می شود. در ماهیانی مثل گربه ماهی , (Claris macrocephalus) کاد (Gadus morhua) تا ۱۰ ساعت بعد از اوولاسیون و در ماهیانی مثل Striped Bass و White Bass تا یک ساعت بعد از اوولاسیون قابلیت لقاح دیده می شود.

مولدین نر

تولید اندک اسپرم و کیفیت پائین آن:

بعنوان مثال مولدین نر Striped Bass که مرحله Spermiation را بخوبی انجام داده اند مقدار کمی اسپرم تولید می کنند. در ماهی فلاندر (Pleuronectes ferrugineus) کمتر از ۱ml به ازای هر ماهس اسپرم تولید می شود. در ماهی آزاد (Salmo salar) کمتر از ۰.۱ml اسپرم به ازای هر Kg وزن بدن تولید میشود و اسپرم فاقد تحرک و با غلظت بالا تولید میکنند که بخوبی با آب ترکیب نمیشود و درصد لقاح کاهش میابد.

هورمون تراپی به منظور القای اوولاسیون و تخمریزی

بیشترین بررسی در استفاده از هورمون برای القاء مراحل FOM ، Ovulatiuon و Spermiation در شرایط مصنوعی میباشد. در ماهیان آزاد اقیانوس آرام (Oncorhynchus sp) مرگ و میر زیاد قبل از مرحله FOM و اوولاسیون رخ میدهد. استفاده از هورمون می تواند بلوغ و اوولاسیون را برای چند هفته کاهش دهد و در نتیجه مرگ و میر قبل از تخمریزی کاهش می یابد.
در محور مغز، هیپوتالاموس، هیپوفیز و گناد، هورمون های جنسی مختلفی دخیل هستند که هورمون تراپی ابزیان منوط به فهم و استنباط صحیح از این محور و هورمون های مترشحه از آن می باشد.

نقص رهاسازی هورمون در ماهیان پرورشی

نقص در شکل گیری اوولاسیون، FOM و تخمریزی عمدتا از این منشا می گیرد که ماهیان در شرایط مصنوعی نمی توانند شرایط طبیعی زیست خود را تجربه کنند (مثل دما، شوری، چرخه نوری، عمق و مواد شیمیایی)
برای غلبه بر این مشکل باید نقص هورمونی ناشی از فقدان شرایط طبیعی را پیدا نمود که نهایتا منجر به اوولاسیون، FOM و تخمریزی یا اسپرم گیری میشود.
ماهیان مولدی که نقص اوولاسیون را دارند هورمون هایی که FOM و اوولاسیون را القاء می کنند (یعنی LH) را در هیپوفیز ذخیره می کنند و به خون ترشح نمی شوند. در نتیجه LH نمی تواند به گناد برسد و پدیده FOM را القاء نماید.

در مولدین ماده شانک سرطلایی (Sparus aurata) میزان LH هیپوفیز با نزدیک شدن به فصل تخمریزی افزایش می یابد ولی بعلت عدم ترشح به خون عمل FOM و اوولاسیون رخ نمی دهد.

بررسی ها در ماهی Striped Bass نشان می دهد که ماهیان صید شده از طبیعت سطح بالایی از LH پلاسما را دارند ولی میزان آن در خون ماهیان پرورشی پائین است.
بررسی ها نشان می دهد که نقص اکثر ماهیان پرورشی که در معرض اوولاسیون، FOM و تخمریزی قرار نمیگیرند ناشی از کمبود LH مترشحه به جریان خون است.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه نقش هورمون ها در تخمریزی و اسپرم زایی ماهیان بر روی لینک زیر کلیک نمایید:

استفاده از هورمون در تخمریزی و اسپرم زایی ماهیان (بخش دوم)