به دلیل خطر تغییرات اقلیمی که امنیت غذایی را تهدید می‌کند، کشاورزان پاکستانی به سراغ پرورش قزل‌آلا می‌روند
پرورش قزل‌آلا در پاکستان
مزارع ماهی قزل‌آلا در استان‌های کوهستانی پدیدار می‌شوند که توده‌های یخ، در حال گرم شدن و تشکیل منابع آبی سرد هستند.
قسیم شاه، کشاورزی از منطقه گیلگیت-بالتستان در پاکستان از کنار گذاشتن کشاورزی پشیمان نیست.
قسیم شاه که معاون انجمن مزارع ماهی خصوصی در منطقه غذر است می‌گوید: «پرورش قزل‌آلا بیش از محصولات کشاورزی سنتی سودآور است. محصولات کشاورزی و میوه به شرایط اقلیمی بسیار حساسند و احتمال از دست رفتن سرمایه وجود دارد.»
مزارع قزل‌آلا در منطقه گیلیگت بالتستان در حال پدیدار شدن هستند. در این منطقه یخچال‌ها به سرعت در گرم شدن بوده و منابع آبی سرد را تشکیل می‌دهند که محیط مناسبی برای پرورش قزل‌آلاست. در مدت کمتر از ۱۰ سال تقریبا ۲۰۰ مزرعه در سراسر این استان راه‌اندازی شده است و هر ماه مزارع جدیدتری ظاهر می‌شوند. احداث مزارع ماهی در استان همجوار، خیبر پختونخواه نیز آغاز شده و فرمانداری این استان امیدوار است به واسطه آن اشتغال‌زایی شود. در هر مزرعه تا ۲۰,۰۰۰ قطعه قزل‌آلا پرورش می‌یابد و به عنوان محصول غذایی به فروش می‌رسد.
از آنجا که تغییرات اقلیمی امنیت غذایی را به خطر می‌اندازد، کشاورزان سنتی در گیلگیت بالتستان تصمیم گرفتند قزل‌آلا پرورش دهند که به گفته آنها یک منبع درآمد پایدارتر محسوب می‌شود. در سراسر جنوب آسیا کشاورزان با کاهش تولید و درآمدهای نامطمئن سازگار شده‌اند و برخی از آنها مانند قسیم شاه راهی فراتر از کشت محصول را جستجو می‌کنند.
«در پایان فصل قبل با وجود پاندمی ویروس کرونا، من ۵۰۰,۰۰۰ روپیه پاکستان [۳,۲۸۵ دلار] درآمد داشتم. این فصل هدف من رسیدن سود بسیار بالاتر است.»
شاه پرورش ماهی را در ۲۰۱۸ با بیش از یک میلیون روپیه سرمایه آغاز کرد. او یک هتل کوچک در نزدیکی مزرعه راه‌اندازی نمود و در آن به گردشگران و افراد محلی قزل‌آلا سرخ شده عرضه می‌کند. به گفته او، اگر دولت پاکستان امکان حمل و نقل و بسته‌بندی را فراهم کند، او می‌تواند ماهی را به چین نیز صادر نماید.
«زمین روستای من برای پرورش محصول کشاورزی و میوه بسیار حاصلخیز است، اما بارش‌های نامنظم و سایر پیامدهای آب و هوایی مانند هجوم آفت‌ها در طی سال‌ها، تولید را ضایع می‌کند.»
دولت پاکستان از پرورش قزل‌آلا و مزارع غیردولتی ماهی حمایت می‌کند. در ماه آوریل، دولت فدرال ۱۱/۲ کرور روپیه (۱۱۲ میلیون) به تقویت مزارع ماهی در استان‌های کوهستانی اختصاص داد. وزارت تحقیقات و امنیت ملی مواد غذایی اعلام کرد هدف از آن، توسعه مزارع میگو و ماهی در پاکستان است که به اشتغال‌زایی، ارتقاء امنیت غذایی و افزایش درآمدهای صادراتی منتهی خواهد شد.
این حمایت شامل برگزاری جلسات آموزش و اطلاع‌رسانی در خصوص اکتساب زمین برای پرورش ماهی، ایجاد تسهیلات برای مزرعه‌داران در دریافت وام بانکی برای هچری‌های خصوصی و فراهم کردن خوراک ماهی است.
ترس و انکار
پساب تصفیه نشده برخی از هچری‌ها مستقیما وارد رود سند و نهرهایی می‌شود که برای برخی مناطق مسکونی منبع آب آشامیدنی است.
علی اصغر یکی از مقامات شیلات استان تأیید کرد: «آب برخی از این مزارع اکثرا وارد رودخانه‌ها می‌شود.»
او با رد ادعای بالا بودن سطح آلودگی در این رودخانه گفت: «اگر مزرعه‌داران سهل‌انگاری کنند، این کار ممکن است آب آشامیدنی را آلوده کند.» از زمان رشد مزارع ماهی در این استان، هیچ مطالعه یا ارزیابی روی تأثیرات زیست‌محیطی این مزارع بعمل نیامده است. در ۲۰۱۴، سازمان محافظت از محیط‌زیست استان، منابع آبی را مورد بررسی قرار داد و اعلام کرد تنها ۲۲% [از مزارع] استانداردهای سازمان بهداشت جهانی را رعایت می‌کنند.
مقام دیگری گفت، سازمان شیلات شکایت‌هایی از سوی ساکنان محلی مناطقی دریافت کرده که مستقیما از آب این مزارع به عنوان آب شُرب استفاده می‌کنند. او که نخواست نامش فاش شود افزود، منابع آب شیرین در این منطقه آلوده شده‌اند و “علت آن علاوه بر مزارع، فاضلاب هتل‌هایی است که به طور خاص در کنار مزارع ساخته شده‌اند”.
کریم جوهر مأمور تحقیقات در سازمان شیلات گفت: «تمرکز ما روی اطلاع‌رسانی در خصوص چگونگی پرورش قزل‌آلا و محافظت از محیط‌زیست قرار دارد. ما حتی چند مزرعه را تعطیل کردیم، از جمله یک هچری دولتی که شکایت‌هایی از آنها مبنی بر آلوده کردن آب به دست ما رسیده بود.» در سال گذشته، ۹۶ مورد تخلف مرتبط با مزارع ماهی در سازمان به ثبت رسید و در کل ۱۰۰,۰۰۰ روپیه (۶۴۹ دلار) جریمه برای آنها تعیین شد.
جوهر گفت، سازمان شیلات هر منطقه بر فعالیت‌ها نظارت دارد و به مزرعه‌داران در خصوص روش‌های پایدار آموزش می‌دهد. این آموزش‌ها شامل دستورالعمل مدیریت مزرعه، ساختار استخرهای ماهی، غلظت آب، تهیه خوراک، بهداشت و ایمنی آب و حساسیت زیست‌محیطی است.
«خوراک ماهی یا پسماند حاصل از این مزارع به اندازه‌ای نیست که در مقیاس بزرگ محیط‌زیست را تحت تأثیر قرار دهد یا به شکل خطرناکی رودخانه‌ها را آلوده سازد. امواج و جریان آب این رودها آنقدر قوی است که به طور طبیعی آلودگی در سطح پایین را فیلتر می‌کند.»
اما با رشد مزارع ماهی در پاکستان، نگرانی بابت آلودگی و روش‌های ناپایدار نیز شدت می‌گیرد.
یک مزرعه ماهی در روستای بیرگال، که در آن پساب ۳۰ مزرعه وارد رودخانه غذر می‌شود.
برکت علی که در روستای بیرگال منطقه غذر زندگی می‌کند گفت، پساب ۳۰ مزرعه بزرگ و کوچک که در یک یک روستا احداث شده‌اند مستقیما به رود غذر می‌ریزد که یک شعبه از رود سند است. «در صورتی که اقدامات صحیح صورت نگیرد، این فاضلاب می‌تواند آب آشامیدنی را آلوده کند.»
قسیم شاه این ادعاها را رد می‌کند و می‌گوید «ما مسئولیت‌پذیر و نسبت به محیط‌زیست بسیار حساس هستیم. ما هر کاری برای اجتناب از آلودگی انجام می‌دهیم. مزرعه‌داران مواد شیمیایی را در خوراک ماهی بکار نمی‌برند و نسبت به تولید پسماند بسیار سخت‌گیری می‌کنند.»
پیامدهای زیست‌محیطی
در سال‌های اخیر، پرورش ماهی در مقیاس بزرگ به دلیل تهدید جمعیت ماهیان وحشی، تحت فشار قرار گرفته است. مزارع بزرگ تجاری به چند تن ماهی وحشی نیاز دارند تا با صید آنها از اقیانوس برای ماهی پرورشی غذا تهیه کنند.
فرید احمدجان متخصص شیلات و آبزی‌پروری در دانشگاه بین‌المللی کاراکورام به نشریه تِرد پُل گفت، در حال حاضر مزرعه‌داران در بالتستان از ضایعات ماهی بازارهای عمده‌فروشی استفاده می‌کنند. «صرف سرمایه برای صید ماهی زنده جهت تولید خوراک منطقی نیست، زیرا قیمت قزل‌آلا را بالا می‌برد.»
پایش مزارع ماهی
به گزارش NGO اتحادیه جهانی آبزی‌پروری، نگرانی‌های زیست‌محیطی مرتبط با مزارع ماهی شامل تجمع مواد غذایی، پساب و بیماری است که در شیلات محلی منتشر می‌شود. «تجمع مواد غذایی هنگامی اتفاق می‌افتد که تراکم ماهی در یک منطقه افزایش می‌یابد. ماهی فضولات تولید می‌کند و این مواد پتانسیل تجمع در محیط اطراف را دارند. به این ترتیب اکسیژن آب کاهش می‌یابد و شکوفایی جلبکی و مناطق مرده پدید می‌آید.»
در این گزارش روی تأثیرات مصرف آنتی‌بیوتیک در اکوسیستم محیط‌های بسته اطراف و از جمله ماهیان وحشی تأکید شده است. پرورش ماهی همچنین نگرانی بابت فرار ماهیان غیربومی بوجود می‌آورد که با ماهیان وحشی بر سر به دست آوردن غذا رقابت می‌کنند و بالقوه می‌توانند ماهیان بومی را کوچ دهند.
به گفته احمدجان، نیاز مبرمی به آموزش مالکان مزارع وجود دارد. او در خصوص اتفاق اخیر در غذر گفت: «سه تن قزل‌آلا در یک مزرعه خصوصی تلف شدند زیرا کف حوضچه به درستی تمیز نشده بود. مزارع بسیار نزدیک به هم احداث شده‌اند و تمام کانال‌های آبی به هم وصل هستند. اگر بیماری در یکی شایع شود به سرعت به مزارع اطراف سرایت می‌کند.»
او در ادامه افزود: «همین حالا، تمرکز زیادی روی تقویت مزارع قزل‌آلا وجود دارد و مزرعه‌داران برای به دست آوردن چنین فرصتی هجوم می‌آورند، چرا که این یک بیزینس سودآور است. اما اگر می‌خواهند به شکل پایداری قزل‌آلا پرورش دهند باید به توصیه کارشناسان عمل کنند.»
احمد جان همچنین معتقد است، مزارع قزل‌آلا در پاکستان می‌توانند به حفظ جمعیت قزل‌آلا کمک کنند، البته اگر بتوان به جای ماهی وحشی، با ماهی پرورشی به تقاضای محلی پاسخ داد. «در صورتی که برای پشتیبانی از این ماهی اقدامی نشود، جمعیت قزل‌آلا در این استان در مدت ۱۰ سال آینده از بین می‌رود. در حال حاضر مزارع قزل‌آلا نیاز طبقه خاصی را تأمین می‌کنند، چرا که صید آن گران است. در نتیجه مردم محلی مستقیما به رودخانه‌ها و نهرها می‌روند تا ماهی صید کنند و به این ترتیب ذخایر تهی می‌شوند.»
رضا حیدر رئیس حفاظت از محیط زیست منطقه در صندوق حیات وحش گفت، مالکان مزارع قزل‌آلا در پاکستان باید در فعالیت‌های خود به مشکلات زیست‌محیطی توجه داشته باشند. «ما به اندازه مواد غذایی به محیط‌زیست خوب هم نیاز داریم.»
جهت مشاهده سایر مقالات اقتصادی آبزیان بر روی لینک زیر کلیک نمایید
